Dwudziestolecie międzywojenne to bardzo ważny okres w rozwoju polskiego ruchu strażackiego. Po odzyskaniu niepodległości strażacy trzech zaborów mogli nareszcie się zjednoczyć i kontynuować działalność jako polska organizacja. Początki były trudne, gdyż trzeba było przejąć z rąk zaborców odpowiedzialność za kierowanie organizacjami strażackimi. Polscy strażacy mieli odtąd samodzielnie decydować o sprawach organizacyjnych, szkoleniowych, o zabezpieczeniu mienia należącego do społeczeństwa. Nie było to łatwe. Poza tym ruch strażacki pod względem organizacyjnym był rozbity. W każdym zaborze istniał inny związek strażacki. W zaborze rosyjskim - Związek Straży Pożarnych i Krajowy Związek Straży Pożarnych Galicji i Lodomerii, w zaborze pruskim - Wielkopolski Związek Straży Pożarnych, Śląski Związek Straży Pożarnych i Pomorski Związek Straży Pożarnych2. Straże pożarne działające w ramach tych związków różniły się między sobą, tak pod względem stopnia organizacji, wyszkolenia bojowego, wyposażenia w sprzęt przeciwpożarowy, jak i warunków, w których przyszło im działać. W poszczególnych zaborach straże funkcjonowały bowiem na podstawie różnego ustawodawstwa. Najważniejszym celem polskich strażaków była więc ścisła unifikacja ruchu, stworzenie jednej organizacji dla całego kraju.

Najszybciej i zarazem najmocniej tendencje zjednoczeniowe uwidoczniły się wśród straży działającej na terenie Wielkopolski. Strażacy tego regionu w zdecydowanej większości wyrazili chęć przyłączenia do Związku Floriańskiego. 11 stycznia 1920 r. na miejsce niemieckiego Prowincjonalnego Związku powołali prawdziwie polski Związek Wielkopolski, który podjął rozmowy na temat zjednoczenia ruchu strażackiego ze Związkiem Floriańskim. Rezultatem tych rozmów było pierwsze posiedzenie Międzydzielnicowego Komitetu 27 kwietnia 1920 r. Przedstawiciele Związku Floriańskiego, Związku Krajowego we Lwowie i Wielkopolskiego Związku Straży Pożarnych podjęli decyzję o jak najszybszym zjednoczeniu ruchu strażackiego. Po kilku kolejnych posiedzeniach przygotowawczych Międzydzielnicowego Komitetu, 8 i 9 września 1921 r. odbył się w Warszawie pierwszy ogólnopaństwowy zjazd delegatów straży pożarnych. Uczestniczyło w nim 3690 przedstawicieli, reprezentujących 742 ochotnicze straże pożarne z terenu całej Polski. Zjazd ten powołał do istnienia Główny Związek Straży Pożarnych Rzeczpospolitej Polskiej, uznany za stowarzyszenie wyższej użyteczności. Podstawą prawną działalności związku stanowił statut uchwalony na zjeździe i następnie zatwierdzony w dniu 4 października 1921 r. przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Terenem działalności związku było całe państwo a siedzibą władz naczelnych Warszawa. Władzami Głównego Związku były: Rada Naczelna i Zarząd Główny. W taki oto sposób doszło do zjednoczenia ruchu strażackiego w Polsce. Rada Naczelna i Zarząd Główny Związku przystąpiły do wydawania jednolitych zarządzeń w zakresie wyposażania w sprzęt, prowadzenia systematycznego szkolenia przez specjalnych instruktorów terenowych potrzebnej kadry. Odtąd Związkowi Głównemu podlegały wszystkie związki wojewódzkie, a tym samym związki okręgowe (powiatowe). Najmniejszą komórką, ale najważniejszą, działającą samorządnie i opartą na statutach wzorcowych opracowanych przez centralę, z uwzględnieniem różnic w poszczególnych dzielnicach, w obowiązujących przepisach o związkach i stowarzyszeniach, była Ochotnicza Straż Pożarna. Podstawowym zadaniem straży pożarnej była oczywiście walka z pożarami, ale także podejmowanie różnych środków zaradczych, mających na celu zapobieganie pożarom. Statut związku nakazywał także niesienie pomocy przy ratowaniu życia i mienia obywateli w czasie klęsk żywiołowych. Poza tym ujęto w statucie inne formy działalności straży, o charakterze kulturalnym i rozrywkowym. Zaznaczono, że straże mogą utrzymywać własne orkiestry, chóry, biblioteki i czytelnie oraz mogą organizować koncerty, zabawy, loterie, przedstawienia, pogadanki, odczyty itp.

Po pierwszym ogólnopolskim zjeździe rozpoczęto intensywną pracę organizacyjną. Tworzono na terenie całego kraju biura związkowe, zarządy wojewódzkie i okręgowe. Powołane w wielu powiatach zarządy okręgowe zakładały nowe straże i organizowały szkolenie już istniejących. Główny Związek Straży Pożarnych starał się także podtrzymywać i rozwijać łączność i współpracę z organizacjami samorządowymi i towarzystwami ubezpieczeniowymi, w celu rozwijania działalności przeciwpożarowej w całym państwie. Ponadto podejmowano działania zmierzające do ustalenia podstaw materialnych dla działalności straży pożarnych. Starano się systematycznie podnosić stan techniczny a przez to doskonalić sprawność bojową polskiej straży. Działacze strażaccy wkładali wiele energii w zdobywanie urządzeń i narzędzi przeciwpożarowych. Zarząd Główny Związku Straży Pożarnych podjął planowe i celowe działania w zakresie ekwipowania poszczególnych straży. Dzięki zabiegom strażaków i przy pomocy społeczeństwa, następowała powolna, lecz stopniowa poprawa w zakresie wyposażenia straży w tabor i narzędzia do walki z pożarami. Powołano Wydział Techniczny w Warszawie, który przyjął działalność koordynacyjną i instruktażową w zakresie normalizacji ekwipunku strażackiego. Próbowano wprowadzić ład do polskiego przemysłu pożarniczego i pobudzono jego rozwój. Dzięki opiece Wydziału Technicznego powstały nowe fabryki produkujące narzędzia pożarnicze i podnosił się poziom ich produkcji. Prężnie rozwijał się polski przemysł pompowy, wężowy, drabinowy, samochodowy i silnikowy, produkujący sprzęt nie ustępujący pod względem technicznym przemysłowi zagranicznemu. W latach trzydziestych systematycznie rosła również liczba samochodów posiadanych przez straże. Jednakże zdobywanie potrzebnego sprzętu pożarniczego było znaczenie utrudnione z racji kłopotów i trudności finansowych z jakimi borykały się straże. Ochotnicze straże pożarne utrzymywały się ze składek członkowskich, pomocy finansowej współmieszkańców danej miejscowości, z wpływów uzyskanych z organizowanych imprez kulturalnych i artystycznych, a także z dotacji przekazywanych strażom przez samorząd terytorialny i instytucje ubezpieczeniowe. Generalnie działalność poszczególnych OSP była możliwa tylko dzięki zaradności zarządów straży i ofiarności społeczeństwa, które miało w tamtych czasach skromne możliwości finansowe. Najtrudniejsze pod względem finansowym były pierwsze lata niepodległej Polski. Zdecydowana większość straży nie była w stanie pokryć najpilniejszych wydatków i musiała zaciągać pożyczki na zakup narzędzi, konserwację taboru, reparację i budowę remiz. Wiele miejsca sprawom finansowym straży poświęcono na zwołanym w czerwcu 1927 r. do Poznania III Ogólnopolskim Zjeździe Związku Straży Pożarnych Rzeczpospolitej Polskiej. Zarząd Główny zajął się uporządkowaniem stosunków finansowych poszczególnych straży, a także związków wojewódzkich i powiatowych. Uznano, iż podstawy materialne straży należy oprzeć na stałych wpływach z subsydiów przyznawanych strażom przez samorządy terytorialne, a zwłaszcza przez sejmiki powiatowe. W tym celu postulowano zmianę istniejącego prawa drogą odpowiedniej ustawy sejmowej, która unormowałaby kwestię ponoszenia przez samorządy ciężarów związanych z wyekwipowaniem straży. Oprócz udziału gmin i sejmików powiatowych w budowaniu podstaw materialnych straży pożarnych istotną rolę odgrywała współpraca z Powszechnym Zakładem Ubezpieczeń Wzajemnych. Straże otrzymywały od PZUW zasiłki na sprzęt gaśniczy i ratowniczy. Poza tym PZUW pomagał finansować zjazdy i konkursy, wydawnictwa pożarnicze i prasę strażacką. Oprócz zasiłków, PZUW udzielał na dogodnych warunkach kredytów gminom miejskim i samorządom na zakup samochodów i motopomp. Pomimo pomocy finansowej samorządu, instytucji ubezpieczeniowych i ofiarności społeczeństwa z racji ogólnego kryzysu gospodarczego, aż do 1939 r. OSP borykały się ciągle z kłopotami materialnymi. Wpłynęło to naturalnie na jakość sprzętu pożarniczego i skuteczność walki z pożarami.

Zjednoczony Związek Straży Pożarnych Rzeczpospolitej Polskiej oprócz wyżej wymienionych działań przywiązywał dużą wagę do szkolenia pożarniczego swych członków. Począwszy od 1921 r. związek organizował coroczne kursy dla instruktorów pożarniczych, gdyż rosło na nich zapotrzebowanie z racji powołania zarządów wojewódzkich i powiatowych. Poza tym szkolono dowódców dla poszczególnych ochotniczych straży pożarnych. W 1931 r. opracowano instrukcję, która ustalała siedmiostopniowe szkolenie, poczynając od strażaka a kończąc na instruktorze pożarniczym. Wszystkie niemal ochotnicze straże pożarne, komendy rejonowe, zarządy powiatowe i wojewódzkie, systematycznie organizowały ćwiczenia, manewry, konkursy, zjazdy i konferencje. Poza własnymi szkoleniami strażacy usilnie starali się edukować społeczeństwo w zakresie prewencji przeciwpożarowej, umiejętności zapobiegania pożarom i walki z nimi.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego, w warunkach niedorozwoju kulturalnego małych miast i wsi straże pożarne odegrały także ważną rolę w krzewieniu kultury. Przy braku jakichkolwiek instytucji kulturalnych, remizy strażackie okazały się jedynym miejscem spotkania z kulturą. Strażacy organizowali zabawy taneczne, przedstawienia teatralne, uroczystości strażackie z okazji poświęcenia sprzętu strażackiego czy sztandaru. Ochotnicze straże pożarne brały udział w obchodach ważnych rocznic narodowych, przede wszystkim święta Konstytucji 3 maja i odzyskania niepodległości w dniu 11 listopada 1918 r. Z tej okazji organizowano uroczyste akademie, capstrzyki, pochody, przedstawienia teatralne i zawody sportowe.

Oprócz świąt narodowych bardzo uroczyście obchodzono w ochotniczych strażach pożarnych święta Wielkiej Nocy i w szczególności dzień Świętego Floriana, święto patrona strażaków, obchodzone corocznie w dniu 4 maja. Wówczas odbywały się przedstawienia teatralne, pokazowe ćwiczenia strażackie, zabawy i festyny ludowe. Osobne miejsce w życiu kulturalnym straży zajmowały orkiestry. Każda straż pożarna chciała posiadać orkiestrę. Wymagało to jednak wiele zachodu, potrzebne były fundusze na odpowiedni sprzęt muzyczny i wyszkolenie strażaków pod względem muzycznym. Brakowało też kapelmistrzów z prawdziwego zdarzenia, najczęściej orkiestry prowadzili po prostu organiści. Wysokie koszty utrzymania orkiestry powodowały, iż nie każda OSP mogła sobie na to pozwolić. Nie zmienia to faktu, że orkiestry były ważnym czynnikiem w działalności ochotniczych straży pożarnych. Stanowiły ozdobę wszystkich strażackich i lokalnych uroczystości, brały udział w świętach państwowych i kościelnych. Stały się ośrodkami ruchu muzycznego w wielu miejscowościach.

Przez cały okres II Rzeczypospolitej ochotnicze straże pożarne wiernie służyły społeczeństwu, przychodząc mu z ofiarną pomocą w pracy ratunkowej, przy gaszeniu pożarów. Dzięki temu gospodarka narodowa zyskiwała naprawdę duże korzyści materialne. Niemniej ważne korzyści przynosiła społeczno-kulturalna działalność straży. Umocniło to autorytet i sympatię, jakimi cieszyły się w społeczeństwie ochotnicze straże pożarne.